Czy mężczyzna może przygotować się na trudności wynikające z badań prenatalnych?

Ze względu na potencjalny ciężar psychologiczny, jaki może ze sobą nieść, decyzja o przeprowadzeniu badań prenatalnych powinna poprzedzona być przygotowaniami obojga rodziców. W tym miejscu ważną rolę odgrywa personel medyczny, który powinien w dostępny sposób przekazać rodzicom wiedzę na temat aktualnie przeprowadzanych testów, włącznie z ich możliwościami oraz ograniczeniami. Ponadto, podczas rozmowy z rodzicami, specjalista powinien przedstawić rodzicom wskazania do przeprowadzenia takich badań oraz ryzyko wystąpienia wad wrodzonych lub chorób genetycznych w przypadku ich dziecka.

To bardzo ważne, aby mężczyzna z zaangażowaniem uczestniczył w takich spotkaniach. Pomocne może okazać się także wykonywanie przez niego notatek oraz zadawanie pytań dotyczących kwestii, które budzą jego wątpliwości.

Istotne jest również, aby na etapie podejmowania decyzji o przeprowadzeniu specyficznych badań (zwłaszcza amniopunkcji – na temat badania przeczytasz więcej w artykule AMNIOPUNKCJA), personel medyczny upewnił się, że zarówno matka, jak i ojciec dziecka zdają sobie sprawę z ewentualnego ryzyka, które towarzyszy takim procedurom, a ponadto, że są oni świadomi korzyści, jakie mogą z nich wyniknąć, oraz ograniczeń, które są związane z przeprowadzaniem testów genetycznych.

Zadaniem ojca w tym trudnym czasie jest zaangażowane uczestniczenie w procesie podejmowanie decyzji. Istotne jest również zapewnianie wsparcia psychologicznego partnerce. Dodatkowo mężczyzna, który dostrzega w sobie obawy związane z możliwością niekorzystnego rozstrzygnięcia badań, może skorzystać z konsultacji psychologicznej, aby jeszcze lepiej przygotować się na wyzwania, jakie niesie ze sobą niniejszy proces oraz związana z nim diagnoza.

Przyszły tata w oczekiwaniu na wyniki badań prenatalnych

Obecnie głównym celem badań diagnostycznych jest dostarczenie rodzicom informacji o stanie płodu, aby mogli oni wcześniej przygotować się na specyficzne wyzwania związane z rodzicielstwem i opieką nad dzieckiem z niepełnosprawnością. Dzięki diagnostyce prenatalnej, możliwe jest także wprowadzenie odpowiednich metod leczenia oraz rehabilitacji już w krótkim czasie po porodzie.

Najczęstszymi wskazaniami do przeprowadzenia badań prenatalnych jest:

• Wiek matki (powyżej 35 roku życia);          
• Wcześniej przebyte ciąże, podczas których rozpoznano wady płodu;     
• Występowanie chorób genetycznych w historii chorób rodzinnych.

W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że każda matka (bez względu na wiek i okoliczności) powinna mieć zaproponowane przeprowadzenie badań prenatalnych.

Dlatego też, w większości przypadków przyszłe mamy wraz ze swoimi partnerami podejmują decyzję o tym, aby przeprowadzić badania prenatalne bez wyraźnych wskazań, w celu upewnienia się, że ich dziecko jest w pełni zdrowe.

Nie tylko proces podejmowania decyzji, ale przede wszystkim czas oczekiwania na niektóre wyniki badań jest niezwykle trudny dla rodziców. Kobiety oraz mężczyźni, którzy samodzielnie podjęli decyzję o przeprowadzeniu badania, z reguły stosunkowo dobrze radzą sobie z niniejszym wyzwaniem. Znacznie większe napięcie odczuwa się w przypadku rodziców, w historii rodzinnej których pojawiają się przypadki chorób genetycznych. Wówczas, szczególne napięcie przejawia ta osoba, po której stronie takie zaburzenia mają miejsce.

Przeprowadzone do tej pory badania, a także obserwacje psychologiczne sugerują, że mężczyźni w okresie oczekiwania na wyniki badań prenatalnych mogą doświadczać objawów związanych z obniżeniem nastroju, a także objawów ze spektrum zaburzeń lękowych. Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego obserwują także u rodziców w tym czasie objawy o charakterze psychosomatycznym, takie jak bóle i zawroty głowy, czy też uczucie wyczerpania.

Chociaż mężczyźni oczekujący na efekty diagnostyki prenatalnej odczuwają niższy poziom lęku i depresji niż kobiety w tym trudnym czasie, warto wiedzieć, że określają oni ten okres jako wyczerpujący emocjonalnie.

Mężczyzna w obliczu niepomyślnej diagnozy prenatalnej

Moment, w którym przyszli rodzice mierzą się z wynikami diagnostyki prenatalnej jest niezwykle trudny dla każdego z nich z osobna. W związku z tym, bardzo ważne jest, aby wiadomość o rozpoznanej, czy też potencjalnej wadzie płodu była przekazywana przez personel medyczny w sposób wrażliwy, bez pośpiechu oraz w warunkach zapewniających poczucie bezpieczeństwa, dyskrecji i prywatności.

Ponadto, przekazywane informacje powinny być wyważone i wypowiadane językiem zrozumiałym dla odbiorcy. Zadaniem lekarza jest zapewnienie rodzicom informacji na temat możliwych przyczyn zaburzenia, prognoz oraz konsekwencji z nim związanych.

Psychologowie dostrzegają, że rodzice w sytuacji niepomyślnej diagnozy prenatalnej przejawiają silne reakcje emocjonalne, wśród których dominują: smutek, bezsilność, frustracja, złość, zaprzeczenie i niedowierzanie.

Zdaniem specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, w tym niezwykle trudnym momencie rodzice doświadczają swoistej straty wyobrażeń na temat „normalnego” dzieciństwa ich potomka. Każda ciąża niesie bowiem ze sobą potencjał i określone oczekiwania, które zazwyczaj składają się na szczęśliwy obraz rodziny. W momencie usłyszenia niepomyślnej diagnozy, wszystkie te fantazje zostają brutalnie zderzone z rzeczywistością, która do tej pory zdawała się być jedynie koszmarem sennym.

Rodzice, którzy dowiadują się o wadzie genetycznej lub specyficznej chorobie nienarodzonego jeszcze dziecka, mierzą się nie tylko z trudną wizją przyszłości, ale także z możliwością utraty ciąży, narodzin martwego dziecka, a także innymi komplikacjami, które mogą wpłynąć również na zdrowie matki. Dlatego też, moment diagnozy dla wielu rodziców jest źródłem ogromnej frustracji, która bierze się przede wszystkim z poczucia braku wpływu na to, co będzie miało miejsce.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że uzyskanie niepomyślnego wyniku badań prenatalnych jest często momentem krytycznym w życiu pary, który w bardzo istotny sposób wpływa na jej dalsze losy.

Emocje towarzyszące wówczas rodzicom oraz sposoby radzenia sobie z nimi, niezależnie od płci, warunkowane są licznymi czynnikami, wśród nich warto wyróżnić:

• etap ciąży, na którym doszło do rozpoznania wady;
• siła więzi, jaka powstała między rodzicami, a nienarodzonym dzieckiem;
• rodzaj oraz przewidywane konsekwencje rozpoznanych u dziecka zaburzeń;
• czas oczekiwania na poczęcie dziecka (wcześniejsze trudności prokreacyjne);
• podejście do osób z niepełnosprawnością;
• system wartości wyznawany przez rodziców;
• jakość otrzymywanego wsparcia społecznego;
• siła małżeńskiej miłości lub więzi partnerskiej;
• sytuacja prawna danego kraju, która zapewnia w znacznym lub mniejszym stopniu system wsparcia dla osób z niepełnosprawnością.

Chociaż w literaturze specjalistycznej więcej miejsca poświęca się przeżyciom kobiet w tej szczególnie trudnej sytuacji, warto wiedzieć, że istnieją także badania analizujące przeżycia wewnętrzne mężczyzn.

Zdaniem psychologów, mężczyźni – podobnie jak kobiety – na skutek niepomyślnej diagnozy prenatalnej doświadczają niezwykle trudnych emocji, w których zdaje się dominować frustracja. Ponadto, na wiadomość o chorobie dziecka w wielu przypadkach reagują oni szokiem, złością, zagubieniem, żalem, poczuciem osamotnienia oraz bezradności, a także bezgranicznym poczuciem krzywdy. W związku z tym, bardzo ważne jest, aby w tym trudnym czasie zapewnić fachowe wsparcie psychologiczne zarówno kobietom, jak i mężczyznom.

Chociaż badania psychologiczne rzadko prezentują obraz ojców, którzy w obliczu diagnozy prenatalnej nie są w stanie poradzić sobie z upadkiem własnej wizji rodzicielstwa, doświadczenia praktyków (psychologów, położników i ginekologów) zdają się temu przeczyć. W obliczu niekorzystnego wyniku badań, część mężczyzn nie tylko doświadcza trudnych emocji, ale także podejmuje działania w celu ich wyeliminowania. W konsekwencji dochodzi u nich do osłabienia więzi z partnerką, a w skrajnych przypadkach nawet do ich porzucenia. Takim mężczyznom trudno jest bowiem poradzić sobie z utratą szczęśliwej wizji ojcostwa, w której potomek wraz z nim realizuje wspólne pasje i staje się obiektem dumy i satysfakcji. 

Zdaniem psychologów prezentowanie przez mężczyzn wyżej opisanej postawy związane jest nie tylko z brakiem gotowości do ojcostwa, ale także niskim poziomem dojrzałości emocjonalnej. 

Wpływ badań prenatalnych na kształtowanie się postaw tacierzyńskich

Badania prenatalne, a zwłaszcza związana z nimi niepomyślna diagnoza, w znaczny sposób wpływają na proces kształtowania się postaw tacierzyńskich. Taka sytuacja ma miejsce szczególnie wtedy, gdy mężczyzna ma zostać ojcem po raz pierwszy w życiu.

Zgodnie z przeprowadzonymi do tej pory badaniami, a także obserwacjami psychologicznymi, uzyskanie niekorzystnego wyniku badań prenatalnych związane jest z osłabieniem procesu rozwoju więzi pomiędzy ojcem a nienarodzonym jeszcze dzieckiem.

Psychologowie dostrzegają, że ze względu na ryzyko związane z chorobą dziecka, przyszli ojcowie starają się ograniczyć wyobrażenia na temat wspólnej przyszłości. Co więcej, przejawiają oni mniejsze zaangażowanie w różnorodne formy kontaktu z dzieckiem, takie jak mówienie do dziecka, czy też głaskanie brzucha. Są oni także mniej skłonni do snucia rodzinnych planów, albowiem przyszłość w ich mniemaniu zdaje się być niepewna.

Taki proces spowolnienia, a nawet zatrzymania rozwoju więzi między ojcem a nienarodzonym jeszcze dzieckiem, wynika przede wszystkim z lęku o zdrowie i jakość życia potomka, jak również kondycję psychofizyczną partnerki. W skrajnych przypadkach, upadek dotychczasowej wizji ojcostwa może doprowadzić nawet do całkowitego wycofania się mężczyzny z rodzicielstwa. Może to uczynić zarówno poprzez emocjonalną izolację i niskie zaangażowanie w proces wychowawczy dziecka, jak i poprzez fizyczne oddzielenie się od rodziny, a zatem pozostawienie partnerki z chorym dzieckiem. W tej niezwykle trudnej sytuacji zwyciężać zdają się  pierwotne mechanizmy obronne, które mają na celu zabezpieczenie jednostki przed silnymi emocjami, związanymi z odczuwaniem straty po wizji szczęśliwej rodziny i prawidłowo rozwijającego się w niej dziecka.

Podobne postawy zdają się także przejawiać przyszłe matki, które w wyniku odczuwania trudnych emocji, niejako separują się od zaangażowania w relację z nienarodzonym dzieckiem. To bardzo ważne, aby przyszli rodzice, którzy zmagają się z niekorzystną diagnozą prenatalną omawiali wzajemnie towarzyszące im uczucia i emocje. W takiej rozmowie pomocny może okazać się kontakt ze specjalistą. Psycholog jest w stanie zapewnić parze odpowiednie warunki do rozmowy, a także zapewnić komfort w wyrażaniu własnych emocji.

Wpływ przeprowadzanych badań prenatalnych na relacje partnerskie

Pary, które planują poczęcie pierwszego dziecka w większości przypadków spodziewają się, że ich potomek urodzi się w pełni zdrowy i będzie bez trudu wpisywał się w proces realizacji marzeń o szczęśliwej rodzinie. Niestety, w wyniku niekorzystnej diagnozy prenatalnej oczekiwania rodziców zostają brutalnie zawiedzione, co wystawia ich związek na ogromną próbę.

W takiej sytuacji najważniejszy jest nie tylko styl komunikacji, jakim partnerzy się porozumiewają, ale także intensywność i szczerość relacji łączącej daną parę. W obliczu niekorzystnej diagnozy prenatalnej, rodzice niejako zmuszeni są przeformułować swoje plany i wyobrażenia na temat rodziny. Dlatego też, muszą stawić czoła nie tylko przyszłym wyzwaniom. W sytuacji, w której oboje przyszłych rodziców doświadcza intensywnych emocji, może dojść do aktywacji wcześniejszych nierozwiązanych konfliktów, które w takim momencie mogą eskalować i w znaczny sposób wpłynąć na relację partnerską.

W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby jeszcze przed podjęciem decyzji dotyczącej przeprowadzenia badań prenatalnych partnerzy rozważyli wszelkie ewentualności, a także wsłuchali się uważnie we wzajemne potrzeby.

Nie sposób nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że niekorzystna diagnoza prenatalna stanowi wyzwanie dla relacji przyszłych rodziców. W tym czasie, mężczyzna nie tylko powinien być wsparciem dla swojej partnerki, ale także otwarcie mówić o własnych emocjach oraz przekonaniach. Ponadto, jego zadaniem jest aktywne uczestniczenie w procesie podejmowania wszelkich decyzji dotyczących zdrowia dziecka. Od mężczyzny oczekuje się także, aby po narodzinach dziecka wywiązywał się z obowiązków rodzicielskich i zapewniał swojemu potomkowi, jak i jego matce, nie tylko opiekę, ale także wsparcie i poczucie bezpieczeństwa, dbając przy tym o własne zdrowie psychiczne.

Pomoc psychologa w obliczu niepomyślnej diagnozy prenatalnej

W sytuacji niepomyślnej diagnozy prenatalnej należy wziąć pod uwagę indywidualne środowisko psychiczne przyszłych rodziców, a także oszacować wpływ procesu diagnostycznego na ich system rodzinny. W związku z tym, zadaniem psychologa, psychiatry lub psychoterapeuty jest nie tylko uzupełnianie oraz wspieranie wskazówek medycznych, ale przede wszystkim zapewnianie parze wsparcia oraz przestrzeni do wyrażania własnych obaw i związanych z nimi emocji.

Zadaniem psychologa jest nie tylko zrozumieć emocje przyszłego ojca oraz jego partnerki, ale także poddać ocenie możliwe ryzyko psychologiczne wynikające z niniejszego stanu rzeczy. To bardzo ważne, aby (jeśli to możliwe) już na etapie przygotowania do badań prenatalnych, specjalista podejmował działania profilaktyczne, które mają na celu przede wszystkim uwolnienie partnerów od irracjonalnego poczucia winy, bez względu na to, jaką decyzję oni podejmą.

Niekorzystna diagnoza prenatalna bez wątpienia powinna być traktowana w kategoriach krytycznego zdarzenia życiowego. Dlatego też, większość analiz psychologicznych podkreśla, że w tym trudnym momencie rodzice wykazują wysoką potrzebę wsparcia specjalisty.

Psycholog może bowiem pomóc parze w przygotowaniu na wyzwania, z jakimi będą się mierzyć w przyszłości, a także zapewnić rodzicom odpowiedni trening komunikacyjny, dzięki któremu łatwiej im będzie komunikować zarówno własne emocje, jak i potrzeby.

Podsumowanie

Pomimo pędzącego rozwoju nauk medycznych, psychologowie obserwują, że współcześnie mamy do czynienia z paradoksalnym zjawiskiem, które polega na narastaniu niepokoju rodziców o zdrowie ich nienarodzonego dziecka. Dzieje się to przy jednoczesnym rozwoju, a także upowszechnieniu badań prenatalnych, które pozwalają na wykrycie ewentualnych nieprawidłowości ciąży. Udział w takim badaniach, a przede wszystkim oczekiwanie na ich wyniki wywołuje u rodziców długotrwałe uczucie napięcia, niepewności, a nawet lęku, który niekorzystnie wpływa na ich psychiczny wymiar zdrowia. I chociaż powszechnie wiele mówi się na temat trudnej sytuacji emocjonalnej matek mierzących się z zagadnieniem diagnostyki prenatalnej, warto pamiętać także o przyszłych ojcach, którzy podobnie jak one mierzą się w tym czasie z jednym z najtrudniejszych kryzysów życiowych. Dlatego też, tak ważne jest zapewnienie odpowiedniego wsparcia psychologicznego dla obojga rodziców już na etapie podejmowania decyzji o chęci przeprowadzenia badań prenatalnych. Ma to szczególne znaczenie w dzisiejszych czasach, w których możliwości rodziców do podejmowania decyzji o dalszych losach dziecka zostały ograniczone.

Bibliografia

1. Abramsky L. i wsp., (2001) What parents are told after prenatal diagnosis of sex chromosome abnormality: interview and questionnaire study. British Medical Journal, Vol.322, s.463;
2. Baranowska, B. (2017). Sposoby zachowywania pamięci po dziecku w stracie prokreacyjnej, Studia nad Rodziną, 2 (43), 69-78;
3. Bielawska-Batorowicz, E. (2014). Trudności w realizacji planów prokreacyjnych i ich skutki dla rodziny, (w:) Psychologia rodziny, I. Janicka, H. Liberska (red.), 412-436, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
4. Brunger J.W., (2000) Parental attitudes towards genetic testing for pediatric deafness. American Journal of Human Genetics, Vol.67 (6), s.1621; –7;
5. Chanduszko-Salska, J., Kossakowska, K. (2018). Stres a objawy depresji i sposoby radzenia sobie u kobiet z niepłodnością i kobiet w ciąży wysokiego ryzyka, Folia Psychologica, 22, 73-96;
6. Hertling-Schaal E., (2001) Maternal anxiety induced by prenatal diagnostic techniques: detection and management. Gynecologie, Obsterie et Fertilite, Vol.29(6), s.440;
7. Kleszcz-Szczyrba, R. (2016). Radzenie sobie ze stratami prenatalnymi i perinatalnymi jako wyzwanie naszych czasów, (w:) R. Kleszcz-Szczyrba, A. Gałuszka (red.), Utrata i żałoba. Teoria i praktyka, 145-154, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego;
8. Kmieciak, B. (2017). Postać ojca w dyskusjach dotyczących aborcji eugenicznej. Uwagi prawno-pedagogiczne, Studia nad Rodziną, 2 (43), 79-93;
9. Kornas-Biela, D. (2012). Afirmacja życia w kontekście jego zagrożeń po niepomyślnej diagnozie prenatalnej, (w:) Życie i śmierć. Wyzwania działalności charytatywnej, J. Stala (red.), 171-188, Tarnów: Wydawnictwo Polihymnia;
10. Kornas-Biela, D. (2018). Niepomyślna diagnoza prenatalna wyzwaniem dla rodziców, personelu medycznego oraz społeczeństwa, (w:) Wyzwania i zagrożenia bioetyczne XXI wieku, W. Sinkiewicz, R. Grabowski (red.), 149-180, Bydgoszcz: Bydgoska Izba Lekarska;
11. Lawson K.L., (2001) Contemplating selective reproduction: The subjective appraisal of parenting a child with a disability W: Journal of Reproductive and Infant Psychology, Vol.19, s.73;
12. Machinek, M. (2016). Czy wartość poczętego życia ludzkiego można mierzyć jego jakością?, (w:) Początek ludzkiego życia – bioetyczne wyzwania i zagrożenia, W. Sinkiewicz, R. Grabowski (red.), 23-40, Bydgoszcz: Dom Wydawniczy Margrafsen;
13. Miller, E.J., Temple-Smith, M.J., Bilardi, J.E. (2019). ‘There was just no-one there to acknowledge that it happened to me as well’: A qualitative study of male partner’s experience of miscarriage. PLoS One. May 28; 14(5);
14. Shahraki, Z., Afshari, M., Ghajarzadeh, M., Tanha, F. D. (2019). How Different are Men with Infertility-Related Problems from Fertile Men in Prevalence of Depression, Anxiety and Quality of Life?, Maedica – a Journal of Clinical Medicine, 14 (1), 26-29;
15. Trzęsowska-Greszta, E., Jastrzębski, J., Sikora, R., Fiałek, M., Trębicka P. (2017). Poziom depresji u kobiet z utrudnioną prokreacją a styl radzenia sobie ze stresem i płeć psychologiczna, Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 1 (29), 191-215;
16. Wąsiński, A. (2018). Autokreacja małżonków bezdzietnych do wielowymiarowego rodzicielstwa adopcyjnego. Perspektywa pedagogiczno-antropologiczna, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego;
17. Wischmann, T., Thorn P. (2013). (Male) infertility: what does it mean to men? New evidence from quantitative and qualitative studies, Reproductive BioMedicine Online, 27, 236-243;
18. Wright, J., Duchesne, C., Sabourin, S., Bissonnette, F., Benoit, J, Girard, Y. (1991). Psychosocial distress and infertility: men and women respond differently, Fertil Steril. 55, 100-108.